નરેન્દ્ર મોદીના ‘મોદીનોમિક્સ’નો અર્થતંત્ર પર કેવો ખરાબ પ્રભાવ પડ્યો?

નરેન્દ્ર મોદીના ‘મોદીનોમિક્સ’નો અર્થતંત્ર પર કેવો ખરાબ પ્રભાવ પડ્યો?

નરેન્દ્ર મોદીએ 26 મે, 2014ના રોજ ભારતના વડાપ્રધાન તરીકે શપથ લીધા, જે પછી તેમના નેતૃત્વ હેઠળ દેશે ઘણા આર્થિક પરિવર્તનો જોયા. તેમની નીતિઓ અને નિર્ણયોની ચર્ચા વૈશ્વિક સ્તરે થઈ છે, પરંતુ ઘણા વિવેચકો અને અર્થશાસ્ત્રીઓનું માનવું છે કે આ નીતિઓએ ભારતના અર્થતંત્રને નોંધપાત્ર નુકસાન પણ પહોંચાડ્યું છે. આ લેખમાં મોદીના કાર્યકાળ દરમિયાન ભારતના અર્થતંત્રને થયેલા નુકસાનના મુખ્ય પાસાઓનું વિગતવાર વિશ્લેષણ કરીશું, જેમાં નોટબંધી, GST, બેરોજગારી, ખાનગી રોકાણમાં ઘટાડો, અને આંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર પરની અસરોનો સમાવેશ થાય છે.

1. નોટબંધી (Demonetization) – આર્થિક આઘાત

8 નવેમ્બર, 2016ના રોજ, મોદી સરકારે 500 અને 1000 રૂપિયાની નોટોને અમાન્ય જાહેર કરી, જે ભારતની ચલણી નોટોના 86%નું પ્રતિનિધિત્વ કરતી હતી. આ નિર્ણયનો હેતુ કાળું નાણું, ભ્રષ્ટાચાર અને નકલી નોટોને રોકવાનો હતો, પરંતુ તેના પરિણામો ઘણા નકારાત્મક રહ્યા.

• નોકરીઓનું નુકસાન: નોટબંધીએ અનૌપચારિક ક્ષેત્ર (Informal Sector)ને સૌથી વધુ અસર કરી, જે ભારતની અર્થવ્યવસ્થાનો 80%થી વધુ હિસ્સો ધરાવે છે. નાના અને મધ્યમ ઉદ્યોગો (SMEs)માં રોકડની અછતને કારણે ઉત્પાદન ઘટ્યું અને લાખો લોકો બેરોજગાર થયા. સેન્ટર ફોર મોનિટરિંગ ઇન્ડિયન ઇકોનોમી (CMIE)ના અંદાજ મુજબ, 2016-17માં 15 લાખથી વધુ નોકરીઓ ગુમાવાઈ.
• જીડીપીમાં ઘટાડો: 2016-17ના નાણાકીય વર્ષમાં જીડીપી વૃદ્ધિ દર 8.2%થી ઘટીને 7.1% થયો, જે નોટબંધીની સીધી અસર દર્શાવે છે.
• ગ્રામીણ અર્થતંત્રનું નુકસાન: ખેતી અને ગ્રામીણ અર્થતંત્ર, જે મોટાભાગે રોકડ પર આધારિત છે, તેમાં વેપાર ખોરવાયો, જેનાથી ખેડૂતો અને નાના વેપારીઓને ભારે નુકસાન થયું.

2. GSTનો અમલ – અસ્તવ્યસ્તતા અને નુકસાન

1 જુલાઈ, 2017ના રોજ ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સ (GST) લાગુ કરવામાં આવ્યો, જે એક સમાન કરવેરા પ્રણાલી લાવવાનો પ્રયાસ હતો. જોકે, તેના અમલમાં ખામીઓએ અર્થતંત્રને વધુ નુકસાન પહોંચાડ્યું.

• નાના ઉદ્યોગો પર બોજ: GSTની જટિલતા અને બહુવિધ ટેક્સ સ્લેબને કારણે નાના ઉદ્યોગો માટે ખર્ચ વધ્યો. ઘણા ઉદ્યોગોએ નિયમોનું પાલન કરવામાં મુશ્કેલી અનુભવી, જેનાથી તેમની સ્પર્ધાત્મકતા ઘટી.
• ઉત્પાદનમાં ઘટાડો: ઔદ્યોગિક ઉત્પાદન સૂચકાંક (IIP)માં 2017-18 દરમિયાન ઘટાડો જોવા મળ્યો, કારણ કે ઉદ્યોગો GSTની નવી વ્યવસ્થામાં ગોઠવાઈ શક્યા નહીં.
• વેપારીઓની નારાજગી: નાના વેપારીઓ અને દુકાનદારો માટે GST રિટર્ન ફાઇલ કરવું મુશ્કેલ બન્યું, જેનાથી તેમનો વેપાર ઘટ્યો અને ઘણા બંધ થયા.

3. બેરોજગારીનો વધતો દર

મોદીના કાર્યકાળમાં બેરોજગારી એક મોટી સમસ્યા બની છે, જે અર્થતંત્રની નબળાઈ દર્શાવે છે.

• ઉચ્ચ બેરોજગારી દર: CMIEના ડેટા અનુસાર, 2019માં બેરોજગારી દર 45 વર્ષના ઉચ્ચતમ સ્તરે 8.9% પર પહોંચ્યો. 2024-25માં પણ શહેરી બેરોજગારી 9%ની આસપાસ રહી.
• યુવાનો પર અસર: ભારતની યુવા વસ્તી, જે વસ્તી વિષયક લાભ (Demographic Dividend)નું વચન આપે છે, તે રોજગારની અછતને કારણે નિરાશ થઈ રહી છે. નોકરીઓનું સર્જન ન થવું એ આર્થિક વૃદ્ધિને અવરોધે છે.
• અનૌપચારિક ક્ષેત્રનું સંકોચન: નોટબંધી અને GSTએ અનૌપચારિક ક્ષેત્રને નુકસાન પહોંચાડ્યું, જેનાથી લાખો લોકોની આજીવિકા છીનવાઈ.

4. ખાનગી રોકાણમાં ઘટાડો

ખાનગી રોકાણ એ કોઈપણ અર્થતંત્રની વૃદ્ધિનું મુખ્ય ચાલક હોય છે, પરંતુ મોદીના કાર્યકાળમાં તેમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો જોવા મળ્યો.

• ઘટતું રોકાણ: RBIના ડેટા મુજબ, ખાનગી ક્ષેત્રનું મૂડી રોકાણ 2014-15ના 31.4% (જીડીપીના હિસ્સા તરીકે)થી ઘટીને 2022-23માં 28.7% થયું.
• નીતિગત અનિશ્ચિતતા: નોટબંધી, GST અને અન્ય નીતિઓની અણધારી પ્રકૃતિએ ઉદ્યોગપતિઓનો વિશ્વાસ ઘટાડ્યો, જેનાથી નવા પ્રોજેક્ટ્સમાં રોકાણ ઘટ્યું.
• બેંકિંગ કટોકટી: બેંકોના નોન-પરફોર્મિંગ એસેટ્સ (NPA)માં વધારો થયો, જેનાથી ધિરાણની ઉપલબ્ધતા ઘટી અને ખાનગી રોકાણને અસર થઈ.

5. આંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર અને આયાત પર નિર્ભરતા

મોદી સરકારની “મેક ઇન ઇન્ડિયા” યોજના ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપવા માટે હતી, પરંતુ તેના પરિણામો મિશ્ર રહ્યા.’મુદ્રા લોન યોજના’ની ક્યાય અસર નથી અને અમલવારી વિષે માહિતી પ્રાપ્ત નથી! ૩૩ લાખ કરોડની મુદ્રા લોન યોજના અર્થતંત્રને દોડતું કરી શકે પણ એ રકમ ક્યાં ક્યાં દેવામાં આવી એની જાણકારી પ્રાપ્ત થઇ શકી નથી!

• ચીન પર નિર્ભરતા: 2014માં ચીનથી આયાત 11.9% (કુલ આયાતના હિસ્સા તરીકે) હતી, જે 2023-24માં વધીને 15%થી વધુ થઈ. આ નિર્ભરતા ઇલેક્ટ્રોનિક્સ, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ અને રસાયણોમાં વધુ જોવા મળી.
• નિકાસમાં ધીમી વૃદ્ધિ: 2014-15માં નિકાસ 314 અબજ ડોલર હતી, જે 2023-24માં 437 અબજ ડોલર થઈ, પરંતુ આ વૃદ્ધિ વૈશ્વિક સ્તરે ધીમી ગણાય છે.
• વેપાર ખાધ: વેપાર ખાધ (Trade Deficit) 2014-15ના 137 અબજ ડોલરથી વધીને 2023-24માં 250 અબજ ડોલરથી વધુ થઈ, જે આર્થિક અસંતુલન દર્શાવે છે.

6. ફુગાવો અને જીવનધોરણ પર અસર

મોદીના કાર્યકાળમાં ફુગાવાએ સામાન્ય નાગરિકોના જીવનધોરણને અસર કરી.

• ખાદ્ય ફુગાવો: 2022-23માં ખાદ્ય ફુગાવો 7-8%ની આસપાસ રહ્યો, જેનાથી ખાદ્યપદાર્થોના ભાવ વધ્યા અને ગરીબ વર્ગને નુકસાન થયું.
• ઇંધણના ભાવ: પેટ્રોલ અને ડીઝલના ભાવ 2014ના 70-75 રૂપિયા પ્રતિ લિટરથી વધીને 2024માં 100 રૂપિયા પ્રતિ લિટરથી વધુ થયા, જેનાથી પરિવહન ખર્ચ અને મોંઘવારી વધી.

7. અને ગરીબી

મોદીના શાસનમાં આવક અસમાનતા વધી, જે અર્થતંત્રની નબળાઈ દર્શાવે છે.

• અસમાનતામાં વધારો: વર્લ્ડ ઇનઇક્વેલિટી રિપોર્ટ 2022 મુજબ, ભારતમાં ટોચના 1% લોકો પાસે રાષ્ટ્રીય આવકનો 22% હિસ્સો છે, જ્યારે નીચેના 50% પાસે માત્ર 13% છે.
• ગરીબીનું સ્તર: નીતિ આયોગના દાવા છતાં, ગરીબીમાં ઘટાડો ધીમો રહ્યો છે, અને 80 કરોડથી વધુ લોકો હજુ પણ મફત રાશન પર નિર્ભર છે.

નિષ્કર્ષ

નરેન્દ્ર મોદીના વડાપ્રધાન બન્યા બાદ, GSTનો ખરાબ અમલ, બેરોજગારી, ખાનગી રોકાણમાં ઘટાડો, અને વેપાર ખાધ જેવા પડકારોએ અર્થતંત્રને નોંધપાત્ર નુકસાન પહોંચાડ્યું છે. આ નીતિઓએ ખાસ કરીને નાના ઉદ્યોગો, ગ્રામીણ અર્થતંત્ર અને યુવાનોને અસર કરી છે. ભવિષ્યમાં આર્થિક સુધારણા માટે સરકારે આ નુકસાનોને સંબોધવા અને વધુ સંતુલિત નીતિઓ અપનાવવાની જરૂર છે.આ લેખ લખતા સમયે શેર માર્કેટમાં બોલેલા કડાકાના લીધે લોકોએ ૧૯લાખ કરોડ ગુમાવી દીધા છે જે દર્શાવે છે આર્થિક કટોકટીની આ સાયરન વાગવા લાગી છે!