ભારતના ટોપ ૫ ફૂડ પ્રોસેસિંગ ઝોન – ગુજરાતનું યોગદાન
ભારત, કૃષિ આધારિત દેશ હોવાને કારણે, ફૂડ પ્રોસેસિંગ ઉદ્યોગને વિશાળ શક્યતાઓ ધરાવતો ક્ષેત્ર માનવામાં આવે છે. નફાકારક, રોજગારી ઉભી કરનાર અને નિકાસમાં યોગદાન આપતો આ ઉદ્યોગ હવે વિકાસના નવા શિખરો સર કરી રહ્યો છે. ભારતના કેટલાક રાજ્યોએ તો આ ક્ષેત્રમાં આવશ્યક માળખાગત સુવિધાઓ, ટેકનોલોજી અને નીતિ આધારિત પહેલથી પોતાનું આગવું સ્થાન બનાવ્યું છે. આવી ટોચની ૫ ફૂડ પ્રોસેસિંગ ઝોનમાં ગુજરાતનું યોગદાન વિશિષ્ટ છે.
1️⃣ મહારાષ્ટ્ર – ટોચના ફૂડ પ્રોસેસિંગનો ઉદ્યોગ
- મુખ્ય વિસ્તારો: પુણે, નાસિક, નાગપુર, ઔરંગાબાદ
- અગ્રણી ઉત્પાદન: ફળોના જ્યુસ, ટોમેટો પ્યુરી, પ્રેસર્વડ ફૂડ્સ
- ખાસિયત: વ્યાપક એગ્રો પ્રોડક્શન, કોલ્ડ ચેઇન નેટવર્ક
- સહાય યોજનાઓ: મહારાષ્ટ્ર ફૂડ પ્રોસેસિંગ પોલિસી – 2017
🔍 મહારાષ્ટ્ર ફળ-શાકભાજીના મોડર્ન પ્રોસેસિંગ માટે જાણીતું છે અને FMCG બ્રાન્ડ્સ માટે સપ્લાય હબ બની ગયું છે.
2️⃣ ગુજરાત – વિકાસશીલ અને નિકાસલક્ષી ફૂડ હબ
- મુખ્ય વિસ્તારો: મહેસાણા, વડોદરા, રાજકોટ, સુરત, જામનગર
- મુખ્ય ઉદ્યોગ: ડેરી, મસાલા, બેકરી મટિરિયલ, રેડી ટૂ ઈટ ફૂડ
- વિશેષ યોગદાન:
- AMUL – વિશ્વનું સૌથી મોટું ડેરી બ્રાન્ડ
- ગુજરાત State Agro Industries Corporation (GSAIC)
- GIDC Industrial Zones with food clusters
- સહાય યોજનાઓ: Gujarat Agro Food Processing Policy – 2021
📌 ગુજરાતે ડેરી મશીનરી અને instant packaged food ક્ષેત્રે વિશ્વમાં પોતાનું આગવું સ્થાન બનાવ્યું છે. અહીંનો ડિસ્ટ્રીબ્યુશન ઇન્ફ્રાસ્ટ્રકચર અને એન્ટરપ્રેન્યોર કલ્ચર પણ વિકસિત છે.
3️⃣ પંજાબ – ગ્રેઇન બેઝ્ડ અને ફ્રોઝન ફૂડ માટે જાણીતું
- મુખ્ય વિસ્તારો: લુધિયાણા, અમૃતસર, મોહાલી
- મુખ્ય ઉત્પાદન: અન્નધાન્ય આધારિત રોટી, નાન, રેડી ટૂ કૂક શાકભાજી
- ફીચર્સ: Mega Food Parks, હાઈવોલ્યુમ વેરહાઉસિંગ
- Government Push: PMKSY હેઠળ Mega Food Parks
🔍 પંજાબના ખેતરોમાંથી આવતો ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળો ઘઉં અને બાસમતી ફૂડ પ્રોસેસિંગ માટે મુખ્ય કાચો માલ પૂરો પાડે છે.
4️⃣ તામિલનાડુ – દરિયાકાંઠાના ફ્લેવર્સ અને પ્રોસેસ્ડ ફૂડનું કેન્દ્ર
- મુખ્ય વિસ્તારો: ચેન્નઈ, કોઈમ્બતુર, તિરુચિરાપલ્લી
- ઉત્પાદનો: સી ફૂડ, ફ્રોઝન ફૂડ, ઈન્ડિયન રેડી મીલ્સ
- ખાસ ઉપક્રમ:
- SIPCOT Food Parks
- Fisheries-based processing units
📌 દક્ષિણ ભારતના ચોખા અને મસાલા આધારિત ફૂડ પેકેજિંગ માટે તામિલનાડુ એક મોટું કેન્દ્ર બની ગયું છે, ખાસ કરીને નિકાસ માટે.
5️⃣ મધ્યપ્રદેશ – ઉદયમાન એગ્રો પ્રોસેસિંગ રાજ્ય
- મુખ્ય વિસ્તારો: ઈન્દોર, ભોપાલ, ચંદેરી
- મુખ્ય ઉત્પાદન: દાળ, પલ્સિસ, સોયા-આધારિત ફૂડ
- ફૂડ ક્લસ્ટર્સ: Mega Food Park in Dewas
- વિશેષ લાભ: મધ્યસ્થ સ્થાન હોવાને કારણે લોજિસ્ટિક્સમાં સરળતા
📌 મધ્યપ્રદેશે ખાસ કરીને પલ્સિસ અને ઓર્ગેનિક ખાદ્યપદાર્થોના ફૂડ પ્રોસેસિંગ માટે પોતાની આગવી ઓળખ ઊભી કરી છે.
🌟 ગુજરાતનું આગવું યોગદાન – ખાસ વિશ્લેષણ
ગુજરાતનો ફૂડ પ્રોસેસિંગ ઉદ્યોગ નીચે મુજબ વિશાળ રીતે ફેલાયેલો છે:
| ઉદ્યોગ પ્રકાર | મુખ્ય વિસ્તારો |
|---|---|
| ડેરી ઉદ્યોગ | મહેસાણા, આણંદ (AMUL, Dudhsagar) |
| મસાલા અને નમકીન | રાજકોટ, અમદાવાદ, ભરૂચ |
| પેકેજ્ડ ફૂડ | સુરત, વડોદરા |
| ફ્રોઝન ફૂડ | જૂનાગઢ, જામનગર |
| ફૂડ મશીનરી | રાજકોટ , શાપર-વેરાવળ, મોરબી, કડી |
- Gujarat Agro Industries Corporation (GAIC) દ્વારા ધંધાર્થીઓને સબસિડી અને ટેકનિકલ સહાય પણ પૂરી પાડવામાં આવે છે.
- Export growth: ગુજરાતમાંથી ફ્રોઝન ફૂડ અને ઇન્સ્ટન્ટ ફૂડ મિડલ ઈસ્ટ અને USA/EU સુધી નિકાસ થાય છે.
- Skill-based MSME clusters: નાના ઉદ્યોગકારો માટે સસ્તા ભાડે GIDC પ્લોટ અને મશીનરી સહાય.
📣 નિષ્કર્ષ
આજના દિનમાં ફૂડ પ્રોસેસિંગ ફક્ત એક ઉદ્યોગ નહીં પણ એક વૈશ્વિક પડકારનો જવાબ છે – જ્યાં ખોરાક બચાવવામાં આવે છે, પોષણ જાળવવામાં આવે છે અને રોજગારી ઊભી થાય છે. ભારતના દરેક ટોચના ઝોન ફૂડની એક વિશિષ્ટ ઓળખ ધરાવે છે. ગુજરાત, તેના ઔદ્યોગિક ઢાંચા, મશીનરી કુશળતા અને વ્યાપારિક દૃષ્ટિથી હવે દેશના ટોચના ફૂડ હબ તરીકે ઉભરી રહ્યો છે.
