રેડ એલર્ટ: ગુજરાતમાં સરકારી અને ઉદ્યોગોમાં રોજગારી ક્ષેત્રે વર્તમાન સ્થિતિ જોખમી છે!
ગુજરાત ભારતના અર્થતંત્રમાં મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપતું રાજ્ય છે. તે ઉદ્યોગ, વેપાર અને રોજગારીના ક્ષેત્રે અગ્રણી સ્થાન ધરાવે છે. અહીંના ઉદ્યોગો મોટા પ્રમાણમાં રોજગારી પ્રદાન કરે છે, જે રાજ્યની આર્થિક વૃદ્ધિ માટે મજબૂત આધારશિલારૂપ છે. જોકે, આ ક્ષેત્રે હજુ પણ કેટલીક ખામીઓ અને પડકારો છે, જેનું નિરાકરણ લાવવું જરૂરી છે. આ લેખમાં ગુજરાતમાં ઉદ્યોગો દ્વારા પ્રદાન થતી રોજગારીની હાલની સ્થિતિ, પડકારો અને તેનું મૂલ્યાંકન કરીશું.
ગુજરાતના ઉદ્યોગોનો ઓવરવ્યૂ:
ગુજરાતનો ઉદ્યોગ ભારતના વિકાસમાં મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. રાજ્યના મોટા ઉદ્યોગોમાં પેટ્રોકેમિકલ્સ, ટેકસ્ટાઇલ, ડાયમંડ પ્રોસેસિંગ, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, ફૂડ પ્રોસેસિંગ, ઓટોમોબાઇલ અને સીમેન્ટ ઉદ્યોગ સામેલ છે. આ ઉદ્યોગો રાજ્યના લાખો લોકોને રોજગારી પ્રદાન કરે છે. મુન્દ્રા બંદર, કંડલા બંદર અને હજીરા જેવા ઔદ્યોગિક કેન્દ્રો ગુજરાતને વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત બનાવે છે.
ડાયમંડ પ્રોસેસિંગ: સુરત વિશ્વનું ડાયમંડ કટિંગ અને પોલિશિંગ કેન્દ્ર છે, જ્યાં લાખો લોકોને નોકરી મળે છે. સુરતના હીરા ઉદ્યોગમાં હાલમાં વૈશ્વિક મંદી અને અન્ય પરિબળોના કારણે ગંભીર પડકારો જોવા મળી રહ્યા છે. યુક્રેન-રશિયા, પેલેસ્ટાઇન-હમાસ અને અન્ય આંતરરાષ્ટ્રીય સંઘર્ષો અને અમેરિકા સહિતના દેશોની નબળી આર્થિક સ્થિતિને પગલે વૈશ્વિક મંદીનો માહોલ સર્જાયો છે, જેની સીધી અસર સુરતના હીરા ઉદ્યોગ પર પડી છે.
આ મંદીના કારણે હીરા ઉદ્યોગમાં રત્નકલાકારોની છટણી, કામના કલાકોમાં ઘટાડો અને અઠવાડિયામાં વધુ રજાઓ જેવી પરિસ્થિતિઓ ઉભી થઈ છે. દિવાળી બોનસમાં પણ ઘટાડો જોવા મળ્યો છે; અગાઉ કાર, ફ્લેટ, મકાન જેવી કિંમતી વસ્તુઓ આપવામાં આવતી હતી, પરંતુ આ વર્ષે કેટલીક કંપનીઓએ રોકડ રકમ અથવા નાની-નાની વસ્તુઓ આપી કર્મચારીઓને સંતોષવાનો પ્રયાસ કર્યો છે.
ઉદ્યોગકારોના મત મુજબ, છેલ્લા 50 વર્ષમાં આવી ભયંકર મંદી ક્યારેય જોવા મળી નથી અને ઉદ્યોગનું ભવિષ્ય અસ્પષ્ટ જણાઈ રહ્યું છે. લેબગ્રોન ડાયમંડ (લેબમાં બનાવેલા હીરા)ની વધતી લોકપ્રિયતા અને નેચરલ ડાયમંડની માંગમાં ઘટાડો પણ ઉદ્યોગને અસર કરી રહ્યા છે. સકારાત્મક વિચારધારા અને પડકારોને પ્રગતિમાં પરિવર્તિત કરવાની ક્ષમતા હીરા ઉદ્યોગપતિઓનું બેજોડ અને અમોધ શસ્ત્ર છે, પરંતુ વર્તમાન સમયમાં ઉદ્યોગ અનેક નકારાત્મક પરિબળો વચ્ચે સંઘર્ષ કરી રહ્યો છે. સામાન્ય રીતે, સુરતના હીરા ઉદ્યોગની વર્તમાન સ્થિતિ ગંભીર છે, અને ઉદ્યોગપતિઓ અને કર્મચારીઓ બંને આ પડકારજનક સમયમાં ઉદ્યોગને સ્થિર રાખવા માટે પ્રયત્નશીલ છે. સુરતના હીરા ઉદ્યોગને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે સરકાર દ્વારા કેટલીક નીતિઓ અને પગલાં લેવામાં આવ્યા છે જેની ખાસ અસર આ ઉદ્યોગ પર દેખાતી નથી, વર્તમાન પડકારોને ધ્યાનમાં રાખીને વધુ સહાયની જરૂરિયાત અનુભવાઈ રહી છે।
કેન્દ્ર સરકારના પગલાં જોઈએ તો 2024માં કેન્દ્ર સરકારે હીરા ઉદ્યોગને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે વિદેશી હીરા કંપનીઓને ભારતમાં તેમના ઓફિસો સ્થાપિત કરવાની મંજૂરી આપી છે, જેનાથી સ્થાનિક ઉદ્યોગને લાભ થશે એવી ધારણા સરકારની હોય શકે! રાજ્ય સરકારના પગલાં જોઈએ તો ગુજરાત સરકારે ટેક્સટાઇલ ઉદ્યોગ માટે નવી નીતિ જાહેર કરી છે, પરંતુ હીરા ઉદ્યોગ માટે વિશેષ નીતિ હજુ સુધી જાહેર કરવામાં આવી નથી। સુરતના વરાછા રોડ બેઠકના ધારાસભ્ય કુમાર કાનાણીએ મુખ્યમંત્રીને પત્ર લખીને હીરા ઉદ્યોગ માટે પણ નીતિ બનાવવાની માગ કરવામાં આવી હતી, જેથી ઉદ્યોગને મંદીમાંથી બહાર લાવી શકાય।
આશરે ૨૦-૨૫ વર્ષમાં ગુજરાતના પરંપરાગત ગણાતા ઉદ્યોગો ખતમ થઇ ગયા છે. જે સાબિત કરે છે સરકારી ઔદ્યોગિક નીતિઓ અસરકારક નિવડી નથી અથવા તેમની બિઝનેસ પોલીસી અલગ સ્વરૂપમાં છે જે MSME ઉદ્યોગને ફાયદાકારક નથી! હીરા ઉદ્યોગની સ્થિતિ જોઈએ તો સુરતના હીરા ઉદ્યોગમાં 50 વર્ષમાં સૌથી ભારે મંદી જોવા મળી રહી છે,ગુજરાતમાં શિક્ષિત બેરોજગારીનો દર પણ ઉંચો જઈ રહ્યો છે તો હાલમાં 17 લાખ રત્નકલાકારો સંકટમાં મુકાયા છે. નવી નોકરીઓનું સર્જન નથી અને મોટા ઉદ્યોગો જે આવ્યા કે આવશે તેઓ આજે સંપૂર્ણ ઓટોમેટીક ટેકનોલોજીના હોય તો એ સામાન્ય રોજગારી સર્જે છે આ બાબત સરકારોએ સમજવી પડશે! મોટા મોટા આંકડાના રોકાણો એટલે વધુ રોજગારી નહિ, ટેક્નોલોજી અને એની અસરો પણ સમજો! AI ટેકનોલોજીથી કામ લેવું અને સાથે રોજગારીનું સર્જન કરવું એ આખી દૂનિયા માટે એક પડકાર બની જવાનું છે!
ટેક્સટાઇલ ઉદ્યોગ: અમદાવાદને “ઇન્ડિયાનું ટેક્સટાઇલ કેપિટલ” માનવામાં આવે છે, જ્યાં મોટા પ્રમાણમાં ગાર્મેન્ટ્સ અને કપડાંના ઉત્પાદન સાથે કામદારો જોડાયેલા છે. પેટ્રોકેમિકલ્સ અને ઓઇલ રિફાઇનરી: જામનગરમાં વિશ્વની સૌથી મોટી ઓઇલ રિફાઇનરી છે, જે ઉચ્ચ પ્રતિભા ધરાવતી મજૂરશક્તિને રોજગારી આપે છે.
ફાર્માસ્યુટિકલ્સ: ગુજરાત દેશના ફાર્માસ્યુટિકલ ઉત્પાદન ક્ષેત્રે આગળ છે, જેમાં વધુ પડતી નોકરીઓ કુશળ કામદારો માટે ઉપલબ્ધ છે.
રોજગારી ક્ષેત્રે વર્તમાન સ્થિતિની વાસ્તવિકતા શું છે?
1. મજૂરશક્તિ અને રોજગારી
ગુજરાતના ઉદ્યોગોમાં મોટી સંખ્યામાં લોકો જોડાયેલા છે, જેમાં કુશળ (skilled) અને અકુશળ (unskilled) કામદારો બંનેનો સમાવેશ થાય છે.
કુશળ મજૂર: ફાર્માસ્યુટિકલ્સ અને ઓટોમોબાઇલ જેવા ટેકનિકલ ઉદ્યોગોમાં શિક્ષિત અને કુશળ યુવાનો માટે રોજગારીની તકો વધુ છે.
અકુશળ મજૂર: ટેકસ્ટાઇલ અને ડાયમંડ ઉદ્યોગો મુખ્યત્વે અકુશળ મજૂરશક્તિ પર આધાર રાખે છે.
2. ખેડૂત મજૂરોનું સ્થળાંતર
ગ્રામીણ વિસ્તારોમાંથી શહેર તરફના સ્થળાંતરને કારણે ઉદ્યોગોમાં મજૂરોની પૂરતી ઉપલબ્ધતા થાય છે. ખેડૂત મજૂરશક્તિ, ખાસ કરીને ટેક્સટાઇલ અને બાંધકામ ઉદ્યોગમાં નોકરી શોધી રહ્યા છે. ખેતીમાંથી સંતોષકારક વળતર ન મળતું હોવાથી સ્થિતિએ ખેડૂતો ખેતર વેચી રહ્યા છે. આ સ્થિતિ દેશ માટે પણ ખતરનાક છે! ભારતનું અર્થતંત્ર કૃષિ આધારિત છે આ બાબત યાદ રાખવાની જરૂર છે.
3. ખાનગી ક્ષેત્રનું યોગદાન
ગુજરાતના ખાનગી ઉદ્યોગોમાં રોજગારીનો મોટો હિસ્સો છે. ખાસ કરીને સ્ટાર્ટઅપ્સ અને નાના ઉદ્યોગો રોજગારી પેદા કરવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. સરકારી નીતિઓના કારણે ખાસ કરીને MSME (Micro, Small & Medium Enterprises) વિકસી રહ્યા છે. સ્ટાર્ટઅપ્સ સફળ થવાની સરેરાશ ઓછી છે એ ચિંતાજનક ગણાય કેમ કે બિઝનેસ વિકાસ માટે જરૂરી નાણું હજી મેળવવું એ શરૂઆત કરતા વ્યવસાયિકો માટે મૂશ્કેલ છે.
4. પુરુષો અને મહિલાઓ માટે તકો
ગુજરાતના ઉદ્યોગોમાં મુખ્યત્વે પુરુષ મજૂરોનો પ્રભુત્વ છે, પણ ગાર્મેન્ટ, ફૂડ પ્રોસેસિંગ અને હેન્ડલૂમ ઉદ્યોગોમાં મહિલાઓ પણ મોટી સંખ્યામાં નોકરી કરી રહી છે. જોકે, મહિલાઓના હજુ પણ ઘણી ખામીઓ છે, ખાસ કરીને ટેકનિકલ ક્ષેત્રે.
રોજગારીના મુખ્ય પડકારો
1. ઓટોમેશન
ટેક્નોલોજી અને ઓટોમેશનના વધતા ઉપયોગના કારણે પરંપરાગત મજૂરો માટે નોકરીની તકો ઘટી રહી છે. ડાયમંડ અને ટેક્સટાઇલ ઉદ્યોગમાં મશીન ઉપર આધાર વધવાથી કર્મચારીઓની જરૂરિયાત ઘટી ગઈ છે.
2. અયોગ્ય તાલીમ અને કુશળતાનો અભાવ
મોટા પ્રમાણમાં મજૂરો પાસે આધુનિક ટેકનિકલ કુશળતાનું અભાવ છે. સુરત અને અમદાવાદ જેવા ઉદ્યોગ કેન્દ્રોમાં આ સમસ્યા વધુ ગંભીર છે.
3. શહેર-ગ્રામીણ અસમાનતા
શહેરોમાં રોજગારીની તકો વધુ છે, જ્યારે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં મજૂરો માટે મર્યાદિત વિકલ્પો છે. આ અસમાનતાને કારણે સ્થળાંતર વધી રહ્યું છે.
4. વાતાવરણ અને વર્કિંગ કન્ડિશન્સ
ઔદ્યોગિક વિસ્તારોમાં કામદારો માટે કામકાજની સ્થિતિ ઘણી વાર અનુકૂળ નથી. ખાસ કરીને ટેક્સટાઇલ અને ડાયમંડ પ્રોસેસિંગ ઉદ્યોગમાં મજૂરોને લાંબા કલાકો સુધી કામ કરવું પડે છે અને સુરક્ષાના અભાવનો સામનો કરવો પડે છે.
5. મહિલા મજૂરો માટે અવકાશનો અભાવ
મહિલાઓ માટે કામ કરવા યોગ્ય વાતાવરણ અને ટેકનિકલ તાલીમની તક ઓછી છે, જે તેમને પુરુષ મજૂરોના સમકક્ષ થવા દેતી નથી.
સરકારી યોજનાઓ અને નીતિઓ
ગુજરાત સરકાર અને કેન્દ્ર સરકારે રોજગારી વધારવા માટે ઘણી યોજનાઓ અમલમાં મૂકી છે પણ તેનો લાભ MSME સેક્ટર લઇ શકવામાં કેમ નિષ્ફળ રહે છે આ સરકારોએ વિચારવું પડશે,
મુખ્યમંત્રી યુવા સ્વાવલંબન યોજના (MYSY): યુવાનો માટે સ્વરૂપ મફત તાલીમ અને નોકરીની તકો પ્રદાન કરવી જેની અસર હજી કોઈ ખાસ દેખાય રહી નથી.
મેક ઇન ઇન્ડિયા: આ સૂત્ર માત્ર છે જેનો કોઈ ખાસ અસર મેન્યુફેક્ચરિંગ ઉદ્યોગોમાં જોવા મળી નથી! ઇનોવેશન નામે ગુજરાત આજે પણ પછાત રાજ્ય છે, નોલેજ સર્જન વગર ખાલી મેક ઇન ઇન્ડિયા લોગો પેકિંગ પર લગાડી દેવાથી કોઈ ફાયદો મળશે નહિ.આયાતો ઘટે અને નિકાસ વધે ત્યારે મેક ઇન ઇન્ડિયા સફળ કહી શકાય એ સ્થિતિ બને!
સ્કિલ ઇન્ડિયા મિશન: મજૂરો માટે ટેકનિકલ તાલીમ પ્રદાન કરવી, જે ઉદ્યોગોમાં તેમની માંગ વધારવામાં મદદરૂપ થાય.
જી.આઈ.ડી.સી. (GIDC): રાજયમાં ઔદ્યોગિક કોર્ડોર અને પ્લોટ્સ વિકસાવવા ખાસ પ્રયાસો કરવામા આવ્યા છે, જેનાથી નાના ઉદ્યોગો માટે રોજગારીના નવા રસ્તા ખુલશે.
સુધારા માટેના પગલાં
1. ટ્રેનીંગ અને સ્કિલ ડેવલપમેન્ટ
રાજ્ય સરકારને મજૂરો માટે વ્યાપક સ્તરે તાલીમ પ્રદાન કરવી જોઈએ. આ માટે શહેરી અને ગ્રામીણ સ્તરે ITI અને અન્ય તાલીમ કેન્દ્રો વધારવા જરૂરી છે.
2. મહિલાઓ માટે રોજગારી તકો વધારવી
મહિલાઓ માટે અનુકૂળ કામકાજની સ્થિતિ બનાવવી,સુવિધાઓ અને નાણાકીય સહાય જેવા પગલાં લેવા જોઈએ.
3. MSME ઉદ્યોગોને પ્રોત્સાહન માટે ખાસ સગવડો આપવી!
નાના અને મધ્યમ ઉદ્યોગો માટે નાણા અને ટેક્નોલોજી પ્રદાન કરવાથી રોજગારી વધે છે.
4. ઇકો-ફ્રેન્ડલી ઉદ્યોગો
પર્યાવરણ પર ઓછો પ્રભાવ પાડતા ઉદ્યોગોની સ્થાપનાને પ્રોત્સાહન આપવું જોઈએ.
5. ગ્રામિણ વિસ્તારોમાં ઉદ્યોગો
શહેરો પર આધારિત ઉદ્યોગોને વિકેન્દ્રીકરણ કરીને ગ્રામિણ વિસ્તારોમાં ઉદ્યોગ સ્થાપિત કરવા જોઈએ.
ગુજરાતનો ઉદ્યોગો અને રોજગારી ક્ષેત્રે મજબૂત દબદબો છે, પરંતુ તેને પૂર્ણપણે કાયમી બનાવવા માટે કેટલીક સુધારાઓ જરૂરી છે. મજૂરોની ટેકનિકલ કુશળતા વધારવી, મહિલાઓ માટે વધુ તકો ઉભી કરવી, અને ઉદ્યોગોના વિકેન્દ્રીકરણ પર ભાર મૂકવો જરૂરી છે. સરકારી નીતિઓ અને ખાનગી ક્ષેત્રની સંલગ્નતાથી ગુજરાતનો ઉદ્યોગ ક્ષેત્ર વધુ મજબૂત અને વધુ રોજગારી સર્જન કરી શકે છે. ખેતી અને ખેડૂતોને બચાવવા આ દેશની આર્થિક અને સામાજિક સ્થિતિ માટે સૌથી મહત્વનું છે ફળદ્રુપ જમીનો પર ઉદ્યોગોને મંજૂરી એ વિકાસ નહિ પણ ભવિષ્યનું પતન છે! ગુજરાતના ગામડાઓની ફળદ્રુપ ખેતીની જમીનો તદ્દન સામાન્ય ઉદ્યોગો માટે ખતમ થઇ રહી છે!
સરકારી નોકરીઓની સ્થિતિ જોઈએ તો ગુજરાતમાં વર્ગ-3ની સરકારી નોકરીઓની 12,206 જગ્યાઓ માટે 37 લાખથી વધુ અરજીઓ મળી હતી, જે દર્શાવે છે કે નોકરી મેળવવા માટે સ્પર્ધા ખૂબ જ તીવ્ર છે। છેલ્લા બે વર્ષમાં, રાજ્યમાં માત્ર 32 શિક્ષિત ઉમેદવારોને સરકારી નોકરી મળી છે, જ્યારે 2,49,735 બેરોજગારો સરકારી નોંધણીમાં છે। કોન્ટ્રાકટ બેઝ સરકારી ભરતીએ શિક્ષિત બેરોજગારીની સ્થિતિ વધુ વણસાવી છે! રાજ્યમાં બેરોજગારી અને શિક્ષિત બેરોજગારી ચિંતાજનક સ્તરે છે જેનો સરકારોએ તાત્કાલિક ઉપાય કરવો જોઈએ!
——————————————————————————————————–
નોંધ: ગુજરાત ઇન્ડસ્ટ્રિયલ ટાઈમ્સ પ્રેસ-પ્રતિનિધિ/લેખક કે એડવર્ટાઈઝમેન્ટ એકઝિકયુટીવ તરીકે જોડાવા આમંત્રે છે. બિઝનેસ અને ઉદ્યોગ વિષયક સમાચાર/લેખો અમને મોકલી શકો છો.
સંપર્ક: +91 9924240334 અથવા તમામ માહિતી સાથે Contact Us પર જઈને ઈ-મેઈલ કરો.
Free register your company in GUJARAT BUSINESS DIRECTORY
સોસિયલ મીડિયા એકાઉન્ટ પર અમને જોઈન કરો.
Facebook(EDITOR): https://www.facebook.com/profile.php?id=100015664217158
Facebook Page: https://www.facebook.com/Gujarat-Industrial-Times-2462648410416375
x: https://x.com/gujarat_times
Instagram: https://www.instagram.com/rajeshpateleditor_official/
YouTube URL: https://www.youtube.com/channel/UCHFESsRalcfqOLknlVhFBwQ
LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/rajesh-patel-53624118/?originalSubdomain=in
