ગુજરાતનું ઔદ્યોગિક ગૌરવ: અમદાવાદ કેમ છે દેશનું સૌથી મોટી ફાર્માસ્યુટિકલ હબ?
અમદાવાદ ગુજરાતનું મુખ્ય શહેર જે ભારતના ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગમાં મહત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. આ શહેરે ફાર્માસ્યુટિકલ ઉત્પાદનમાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ કરી છે અને દેશના ફાર્માસ્યુટિકલ નિકાસમાં મહત્વનો ફાળો આપ્યો છે.અમદાવાદને ભારતના ફાર્માસ્યુટિકલ હબ તરીકે સ્થાપિત કરનાર પરિબળો વિષે જાણીએ.
ઇતિહાસ અને વિકાસ
1940 અને 1950ના દાયકામાં, અમદાવાદમાં ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગની શરૂઆત થઈ હતી. આ સમયગાળામાં, ગુજરાત ફાર્માસ્યુટિકલ એન્ડ કેમિકલ વર્ક્સ, સારાભાઈ કેમિકલ્સ, અતુલ પ્રોડક્ટ્સ લિમિટેડ, એલાઈડ અને કેડિલા લેબોરેટરીઝ જેવી કંપનીઓની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. આ પ્રારંભિક શરૂઆતે ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગના મજબૂત આધારશિલા મૂકી.
આંકડાકીય માહિતી
ગુજરાતમાં ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગે નોંધપાત્ર વિકાસ કર્યો છે. 1979-80 અને 1997-98ની વચ્ચે, રોકાણ અને શ્રમ ગુણોત્તરમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે અને રોજગાર દર લગભગ બમણો થયો છે. ગુજરાતમાં હાલમાં લગભગ 3,500 દવા ઉત્પાદન એકમો છે, જે 52,000 થી વધુ લોકોને રોજગારી આપે છે. ટોરેન્ટ ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, ઝાયડસ લાઇફસાયન્સ, લ્યુપિન, એલેમ્બિક ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, એરિસ લાઇફસાયન્સ અને Dishman Carbogen Amcis જેવી અગ્રણી ફાર્માસ્યુટિકલ કંપનીઓ અમદાવાદમાં સ્થિત છે. એપ્રિલ 2023 સુધીમાં, ટોરેન્ટ ફાર્માસ્યુટિકલ્સનું માર્કેટ કેપિટલાઇઝેશન ₹534 અબજ (US$7.0 અબજ) હતું, જ્યારે ઝાયડસ લાઇફસાયન્સનું માર્કેટ કેપિટલાઇઝેશન ₹499 અબજ (US$6.5 અબજ) હતું.
સંશોધન અને વિકાસ (R&D)
અમદાવાદમાં ફાર્માસ્યુટિકલ ક્ષેત્ર સંશોધન અને વિકાસ પર નોંધપાત્ર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. ઝાયડસ લાઇફસાયન્સ અને ઇન્ટાસ ફાર્માસ્યુટિકલ્સ જેવી કંપનીઓ અમદાવાદમાં આધુનિક R&D સુવિધાઓ ધરાવે છે. ટોરેન્ટ ફાર્માસ્યુટિકલ્સનું ગાંધીનગરમાં R&D સેન્ટર છે. આ સુવિધાઓ નવા ઉત્પાદનો અને તકનીકોના વિકાસમાં મહત્વનો ફાળો આપે છે.
નિકાસ અને વૈશ્વિક ઉપસ્થિતિ
ગુજરાત ફાર્માસ્યુટિકલ નિકાસમાં અગ્રણી રાજ્ય છે. 2020-21 નાણાકીય વર્ષ દરમિયાન, ગુજરાત ભારતની કુલ ફાર્માસ્યુટિકલ નિકાસમાં આશરે 20% હિસ્સો ધરાવે છે. આ આંકડા રાજ્યની વૈશ્વિક ફાર્માસ્યુટિકલ બજારમાં મજબૂત ઉપસ્થિતિ દર્શાવે છે.
સરકારી પ્રોત્સાહન અને નીતિઓ
ગુજરાત સરકારે 2000માં રાજ્યને “ફાર્મા હબ” તરીકે જાહેર કર્યું અને ઉદ્યોગના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે અનેક પગલાં શરૂ કર્યા. આ નીતિઓ અને પ્રોત્સાહનો રાજ્યમાં ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગના વિકાસમાં મહત્વપૂર્ણ રહ્યા છે.
અમદાવાદનું મજબૂત ઔદ્યોગિક માળખું, અગ્રણી ફાર્માસ્યુટિકલ કંપનીઓની ઉપસ્થિતિ, સંશોધન અને વિકાસ પર ધ્યાન અને સરકારની પ્રોત્સાહક નીતિઓએ શહેરને ભારતના ફાર્માસ્યુટિકલ હબ તરીકે સ્થાપિત કરવામાં મદદ કરી છે. આ પરિબળોએ અમદાવાદને ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગમાં અગ્રણી બનાવ્યું છે.
