વડાપ્રધાનની વિપક્ષી ટીકા કેટલી સાચી છે?
ભારતીય અર્થતંત્ર વૈશ્વિક સ્તરે પોતાની મજબૂતી દર્શાવી રહ્યું હોવાના સરકારી દાવાઓ સામે દેશના ગ્રાહકોની ખરીદશક્તિ (Purchasing Power)માં સતત ઘટાડો એ એક ચિંતાજનક વાસ્તવિકતા બની રહી છે. આ ઘટાડો આર્થિક અસમાનતા, ફુગાવો, રોજગારની અછત, અને નીતિગત નિર્ણયોની અસરોને કારણે થઈ રહ્યો છે. આ મુદ્દે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની નીતિઓ અને નિર્ણયોની ટીકા રાજકીય વર્તુળો, અર્થશાસ્ત્રીઓ, અને સામાન્ય જનતા દ્વારા થઈ રહી છે. આ લેખમાં ભારતીય ગ્રાહકોની ખરીદશક્તિના ઘટાડાના કારણો, આંકડાકીય માહિતી, અને વડાપ્રધાનની ટીકાની સત્યતાનું વિગતવાર વિશ્લેષણ કરવામાં આવશે.
ખરીદશક્તિના ઘટાડાના કારણો
ભારતીય ગ્રાહકોની ખરીદશક્તિ ઘટવાના મુખ્ય કારણોમાં ફુગાવો, આવકની અસમાનતા, રોજગારની અછત, અને નીતિગત નિર્ણયોનો સમાવેશ થાય છે.
1. ફુગાવો અને વધતા ખર્ચ
ફુગાવો એ ગ્રાહકોની ખરીદશક્તિને સૌથી વધુ અસર કરતું પરિબળ છે. રિઝર્વ બેન્ક ઓફ ઇન્ડિયા
(RBI)ના 2024ના અહેવાલ મુજબ, ગ્રાહક મૂલ્ય સૂચકાંક (CPI) ફુગાવો 2022-23માં 6.7%થી વધીને 2023-24માં 7.2% થયો. આ ફુગાવાને કારણે આવશ્યક ચીજવસ્તુઓ જેમ કે ખાદ્યપદાર્થો, ઇંધણ, અને ગેસના ભાવમાં 10-15%નો વધારો થયો. ઉદાહરણ તરીકે, 2023માં ખાદ્ય ફુગાવો 8.5% સુધી પહોંચ્યો, જેના કારણે શાકભાજી, ડાળ, અને ખાદ્ય તેલના ભાવ સામાન્ય ગ્રાહકોની પહોંચ બહાર ગયા. આ ફુગાવાને નિયંત્રિત કરવા માટે RBIએ વ્યાજદરોમાં વધારો કર્યો, જેના કારણે હોમ લોન અને અન્ય લોનના હપ્તાઓ વધ્યા. આની સીધી અસર મધ્યમ વર્ગના ગ્રાહકોની ખરીદશક્તિ પર પડી, કારણ કે તેમની ડિસ્પોઝેબલ આવક (Disposable Income) ઘટી.
2. રોજગારની અછત અને આવકની અસમાનતા
ભારતમાં રોજગાર સર્જન એક મોટો પડકાર રહ્યો છે. સેન્ટર ફોર મોનિટરિંગ ઇન્ડિયન ઇકોનોમી
(CMIE)ના 2024ના આંકડા મુજબ, બેરોજગારી દર 7.8% સુધી પહોંચ્યો, જે 2014ના 5.6%ની સરખામણીએ નોંધપાત્ર વધારો દર્શાવે છે. ખાસ કરીને, ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં રોજગારની તકો ઘટી, જેના કારણે ગ્રામીણ ગ્રાહકોની આવકમાં 10-12%નો ઘટાડો થયો. આ ઉપરાંત, આવકની અસમાનતા ભારતમાં ઝડપથી વધી રહી છે. વર્લ્ડ ઇનઇક્વોલિટી રિપોર્ટ 2022 મુજબ, ભારતની ટોચની 1% વસ્તી 22% રાષ્ટ્રીય આવક ધરાવે છે, જ્યારે નીચેના 50% લોકો માત્ર 13% આવક ધરાવે છે. આ અસમાનતાએ ગ્રાહકોની ખરીદશક્તિને વધુ નબળી પાડી, કારણ કે મોટાભાગની વસ્તી પાસે આવશ્યક ચીજવસ્તુઓ ખરીદવા માટે પણ પૂરતું નાણું નથી.મોટાભાગના લોકો લોન લેવા માંગતા નથી કેમ કે આર્થિક શક્તિ રહી નથી એટલે બેંકો સામેથી આડેધડ ક્રેડીટ કાર્ડ આપતી થઇ જેમાં પણ નાણા ભરી ન શકતા કેસોની સંખ્યા વધી અને બીલના નાણા ભરવા હપ્તા કરવા લાગ્યા જેમાં ઉંચો વ્યાજદર હોય છે. અથવા સમયસર બીલના નાણા ન ભરે તો ઉંચી પેનલ્ટી છે આ મુદ્દાઓ નાગરિકોની આર્થિક સ્થિતિ વધુ નબળી બનાવે છે!
3. નીતિગત નિર્ણયોની અસર
2016ની નોટબંધી અને 2017માં GSTના અમલીકરણએ ભારતના અનૌપચારિક અર્થતંત્રને ભારે નુકસાન પહોંચાડ્યું. નોટબંધીએ નાના અને મધ્યમ ઉદ્યોગો (SMEs)ને અસર કરી, જેના કારણે લગભગ 1.5 કરોડ નોકરીઓ ગુમાવાઈ. GSTના જટિલ નિયમો અને ઊંચા ટેક્સ દરોએ નાના વેપારીઓના ખર્ચમાં વધારો કર્યો, જેની અસર ગ્રાહકોના ખિસ્સા પર પડી. ટેક્સ વગર જે અસંગઠિત ક્ષેત્રો દેશના નોંધાયેલ ઉધોગો સમકક્ષ અર્થતંત્ર ચલાવવા એ રોજગારી પણ આપતું જે લગભગ ખતમ થયું એના લીધે રોજગારી તો ઘટી ગઈ પણ વૈશ્વિક તેજી મંદી સામે ભારતનું અર્થતંત્ર આધારિત થઇ ગયું! આ સૌથી ખરાબ અસર છે!
કોવિડ-19 મહામારી દરમિયાન લોકડાઉનની નીતિઓએ પણ ગ્રાહકોની આવક અને ખરીદશક્તિને નુકસાન પહોંચાડ્યું. 2020-21માં ભારતનો જીડીપી -7.3% સંકોચાયો, અને ગ્રામીણ ગ્રાહકોની માંગમાં 15%નો ઘટાડો થયો. આ ઘટાડાને પહોંચી વળવા સરકારે PM-KISAN અને મફત અનાજ યોજનાઓ જેવી સહાય શરૂ કરી, પરંતુ આ યોજનાઓ માત્ર અસ્થાયી રાહત આપી શકી.
આંકડાકીય માહિતી
– ગ્રાહક ખર્ચમાં ઘટાડો: નેશનલ સ્ટેટિસ્ટિકલ ઓફિસ (NSO)ના 2019-20ના સર્વે મુજબ, ગ્રામીણ ગ્રાહકોનો માસિક ખર્ચ 2011-12ના ₹1,430થી ઘટીને ₹1,287 થયો, જે ચાર દાયકામાં પ્રથમ ઘટાડો હતો
-ગ્રાહક માંગ: નીલ્સનના 2023ના અહેવાલ મુજબ, ફાસ્ટ-મૂવિંગ કન્ઝ્યુમર ગૂડ્સ (FMCG)નું વેચાણ 2019ના 9%ની સરખામણીએ 2023માં 6% સુધી ઘટ્યું, જે ગ્રાહક માંગમાં ઘટાડો દર્શાવે છે.
– આવકનો ઘટાડો: CMIEના 2022ના આંકડા મુજબ, ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં પરિવારની સરેરાશ આવક 2016ના ₹8,000થી ઘટીને 2022માં ₹6,500 થઈ.
– ફુગાવાની અસર: RBIના 2024ના ડેટા મુજબ, ખાદ્ય ફુગાવો 8.5% અને ઇંધણ ફુગાવો 10% સુધી પહોંચ્યો, જેના કારણે ગ્રાહકોની વાસ્તવિક આવક (Real Income) ઘટી.
વિપક્ષો અને અર્થશાસ્ત્રીઓ દ્વારા વડાપ્રધાનની તિક્ષણ ટીકા!
વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની નીતિઓ અને નિર્ણયો ગ્રાહકોની ખરીદશક્તિના ઘટાડા માટે જવાબદાર હોવાની ટીકા વિવિધ પક્ષો અને અર્થશાસ્ત્રીઓ દ્વારા થઈ રહી છે.
નોટબંધીને ઘણા અર્થશાસ્ત્રીઓ, જેમ કે પૂર્વ વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહ,એ “આયોજિત લૂંટ અને કાયદેસર ચોરી” ગણાવી, જેણે અનૌપચારિક ક્ષેત્રના 80% રોજગારને નુકસાન પહોંચાડ્યું. ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ (INC)એ 2022ની એક X પોસ્ટમાં જણાવ્યું કે મોદી સરકારની નીતિઓએ ગ્રામીણ માંગમાં ભારે ઘટાડો કર્યો, જેના કારણે ઉપભોક્તા ખર્ચમાં ચાર દાયકામાં પ્રથમ વખત ઘટાડો થયો. GSTના અમલીકરણને પણ અયોગ્ય ગણાવવામાં આવ્યું. નાના વેપારીઓ અને ઉદ્યોગો માટે GSTની જટિલ પ્રક્રિયાઓ અને ઊંચા ટેક્સ દરોએ ઉત્પાદન ખર્ચ વધાર્યો, જેનો બોજ ગ્રાહકો પર પડ્યો. આ નીતિઓએ ગ્રાહકોની ખરીદશક્તિને વધુ નબળી પાડી.
2. રોજગાર સર્જનમાં ભયંકર નિષ્ફળતા
મોદી સરકારની ‘મેક ઇન ઇન્ડિયા’ અને ‘આત્મનિર્ભર ભારત’ જેવી યોજનાઓ રોજગાર સર્જનમાં નિષ્ફળ રહી હોવાની ટીકા થઈ છે. 2024ના ઇકોનોમિક સર્વે મુજબ, ઉત્પાદન ક્ષેત્રનો જીડીપીમાં હિસ્સો 15% પર સ્થિર રહ્યો, જેના કારણે ઔપચારિક રોજગારની તકો વધી નહીં. વિપક્ષી નેતાઓ, જેમ કે રાહુલ ગાંધી,એ જણાવ્યું કે મોદી સરકારની નીતિઓએ યુવાનોને બેરોજગાર રાખ્યા, જેના કારણે ગ્રાહકોની આવક અને ખરીદશક્તિ ઘટી.
3. ગ્રામીણ અર્થતંત્રની અવગણના
ગ્રામીણ ગ્રાહકો, જે ભારતની 65% વસ્તીનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, તેમની ખરીદશક્તિ ઘટવા માટે સરકારની ગ્રામીણ નીતિઓની ટીકા થઈ છે. 2020ના કૃષિ કાયદાઓએ ખેડૂતોના વિરોધને વેગ આપ્યો, અને આ કાયદાઓ પાછા ખેંચવા પડ્યા. ખેડૂતોની આવક બમણી કરવાનું સરકારનું વચન 2022 સુધી પૂરું થયું નહીં, જેના કારણે ગ્રામીણ ગ્રાહકોની આર્થિક સ્થિતિ નબળી રહી.
4. ડેટા પારદર્શિતાનો અભાવ
મોદી સરકાર પર ડેટા પારદર્શિતાનો અભાવ હોવાનો આરોપ છે. 2011-12 પછી ગરીબી અને ગ્રાહક ખર્ચના સત્તાવાર આંકડા પ્રકાશિત થયા નથી, જેના કારણે સરકારની નીતિઓનું મૂલ્યાંકન કરવું મુશ્કેલ બન્યું. અર્થશાસ્ત્રી જીન ડ્રેઝે જણાવ્યું કે સરકારની આશાવાદી આર્થિક આંકડાઓ વાસ્તવિક ગ્રાહક સ્થિતિને પ્રતિબિંબિત કરતા નથી.
સરકારનો પ્રતિસાદ
મોદી સરકારે આ ટીકાઓનો પ્રતિસાદ આપતાં જણાવ્યું કે તેમની નીતિઓ લાંબા ગાળાના વિકાસ માટે છે. પ્રધાનમંત્રીએ 2025માં જાપાન-ભારત વ્યાપાર સહકાર સમિતિની બેઠકમાં ‘મેક ઇન ઇન્ડિયા’ અને ‘વિકસિત ભારત’ની પ્રતિબદ્ધતા પર ભાર મૂક્યો, જે રોકાણ અને રોજગાર વધારવાનો હેતુ ધરાવે છે. ઉપરાંત, PM-KISAN, આયુષ્માન ભારત, અને જન ધન યોજનાઓ ગ્રાહકોની આર્થિક સ્થિતિ સુધારવા માટે શરૂ કરવામાં આવી. જોકે, આ યોજનાઓની અસર મર્યાદિત રહી, કારણ કે ફુગાવો અને રોજગારની સમસ્યાઓ હજુ પણ યથાવત છે. ‘મેક ઇન ઇન્ડિયા’ની કોઈ સાનુકૂળ અસર દેખાતી નથી આ હકીકત છે!
ઉપસંહાર
ભારતીય ગ્રાહકોની ખરીદશક્તિનો ઘટાડો એક જટિલ સમસ્યા છે, જે ફુગાવો, રોજગારની અછત, આવકની અસમાનતા, અને નીતિગત નિર્ણયોનું પરિણામ છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની નીતિઓ, જેમ કે નોટબંધી, GST, અને રોજગાર સર્જનની નિષ્ફળતા, આ ઘટાડા માટે જવાબદાર ગણાય છે. વિપક્ષ અને અર્થશાસ્ત્રીઓની ટીકા સરકારની નીતિઓની અસરકારકતા પર પ્રશ્નો ઉભા કરે છે. ભવિષ્યમાં, સરકારે ફુગાવો નિયંત્રણ, રોજગાર સર્જન, અને ગ્રામીણ અર્થતંત્રના વિકાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું પડશે. ડેટા પારદર્શિતા અને નીતિગત સુધારાઓ દ્વારા જ ગ્રાહકોની ખરીદશક્તિને મજબૂત કરી શકાશે, જે ભારતના આર્થિક વિકાસ માટે આવશ્યક છે.
નોંધ @ તમારા બિઝનેસ વ્યવસાયને ફ્રી લિસ્ટેડ કરો- https://gujaratindustrialtimes.com/gidc-industrial-directory/
