શાપર વેરાવળ ઔદ્યોગિક ઝોન: ઉદ્યોગ સાહસિકોની આ ભૂમિ પર સરકારી સમજદારીના પગલા હવે જરૂરી છે!
શાપર વેરાવળ ઔદ્યોગિક ઝોન, ગુજરાતના રાજકોટ જિલ્લામાં આવેલું એક મહત્વનું ઔદ્યોગિક કેન્દ્ર છે, જે રાજ્યના આર્થિક વિકાસમાં મહત્વનું યોગદાન આપે છે. આ ઝોન રાજકોટ શહેરથી લગભગ 15-20 કિલોમીટર દૂર, નેશનલ હાઇવે 27 (અગાઉ NH-8B) પર સ્થિત છે અને કોટડા સાંગાણી તાલુકામાં આવે છે. ગુજરાત ઇન્ડસ્ટ્રિયલ ડેવલપમેન્ટ કોર્પોરેશન (GIDC) દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલું આ ઔદ્યોગિક એસ્ટેટ ગુજરાતના સૌથી વ્યસ્ત અને સમૃદ્ધ ઔદ્યોગિક વિસ્તારોમાંનું એક છે. આજે શાપર વેરાવળમાં 2000થી વધુ ઔદ્યોગિક એકમો કાર્યરત છે, જે લાખો લોકોને રોજગારી પૂરી પાડે છે. આપણે આ ઝોનના ઇતિહાસ, વિકાસ અને વર્તમાન સ્થિતિ વિષયક માહિતી પર ઊંડાણપૂર્વક ચર્ચા કરી છે!
સ્થાપના અને પ્રારંભિક વિકાસ (1980-1990)
શાપર વેરાવળ ઔદ્યોગિક ઝોનની સ્થાપના 1980ના દાયકાના અંતમાં અને 1990ના દાયકાની શરૂઆતમાં થઈ હતી. GIDC, જેની રચના 1962માં ગુજરાતમાં ઔદ્યોગિક વિકાસ માટે થઈ હતી, તેણે રાજકોટની આસપાસના ગ્રામીણ વિસ્તારોને ઔદ્યોગિક હબમાં રૂપાંતરિત કરવાનું લક્ષ્ય રાખ્યું. શાપર અને વેરાવળ ગામો, જે તે સમયે ખેતી પર આધારિત નાના સ્થળો હતા, તેમની પસંદગી તેમની રાજકોટથી નિકટતા, હાઇવે કનેક્ટિવિટી, અને સપાટ જમીનને કારણે કરવામાં આવી.અહીના ઉદ્યોગ સાહસિકોએ આ જમીનમાં પોતાનો પરસેવો પાડી પોતે પણ સફળ થયા અને લાખો લોકોને રોજગારી પણ પૂરી પાડી છે.
પ્રારંભિક તબક્કામાં, GIDCએ આ વિસ્તારમાં મૂળભૂત સુવિધાઓ જેમ કે રસ્તાઓ, વીજળી, અને પાણીની વ્યવસ્થા વિકસાવી. 1990ના દાયકાની શરૂઆતમાં, અહીં નાના અને મધ્યમ કદના ઉદ્યોગો (MSMEs)ની સ્થાપના થઈ, જેમાં મુખ્યત્વે ઓટોમોબાઇલ પાર્ટ્સ, એન્જિનિયરિંગ ઉત્પાદનો, ફોર્જિંગ, અને કાસ્ટિંગનો સમાવેશ થતો હતો. 1991ના આર્થિક ઉદારીકરણ પછી, ભારતમાં ખાનગી રોકાણ વધ્યું, અને શાપર વેરાવળ ઝડપથી એક ઔદ્યોગિક કેન્દ્ર તરીકે વિકસિત થઇ ગયું.
2000નો દાયકો: વિસ્તરણ અને વૈવિધ્યકરણ
2000ના દાયકામાં, શાપર વેરાવળ ઔદ્યોગિક ઝોનમાં નોંધપાત્ર વિસ્તરણ થયું. ગુજરાત સરકારની ઔદ્યોગિક નીતિઓ, જેમ કે ટેક્સ રાહતો, સબસિડી, અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સુધારણા,એ આ વિસ્તારને ઉદ્યોગકારો માટે આકર્ષક બનાવ્યો. આ સમયગાળા દરમિયાન, નવા ઉદ્યોગો જેમ કે પ્લાસ્ટિક પ્રોસેસિંગ, પેકેજિંગ, ફૂડ પ્રોસેસિંગ, અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સની સ્થાપના થઈ.
2004માં, કાલરીયા ઓટો ફોર્જ જેવી કંપનીએ અહીં પોતાનું ઉત્પાદન શરૂ કર્યું,. રંગાણી એન્જીનીયર્સ,ગ્લેર કિચનવેર્સ જેવી અસંખ્ય ખ્યાતનામ કંપનીઓ શાપર વેરાવળ ઇન્ડ,ઝોનની શાન છે. . આ દાયકામાં, Shapar Veraval Industrial Association (SVIA)ની સ્થાપના થઈ, જે ઔદ્યોગિક એકમોના હિતોનું રક્ષણ કરે છે અને GIDC તેમજ સરકારી સંસ્થાઓ સાથે સંકલન કરે છે.
2010નો દાયકો: આધુનિકીકરણ અને નિકાસ
2010ના દાયકામાં, શાપર વેરાવળે આધુનિકીકરણનો માર્ગ અપનાવ્યો. અહીંના ઘણા એકમો નિકાસકાર બન્યા, જેમાં ઓટોમોબાઇલ પાર્ટ્સ, મશીન ટૂલ્સ, અને પેકેજિંગ મટિરિયલનો સમાવેશ થયો. S.V. Polymers (2009માં સ્થપાયેલી) જેવી કંપનીઓએ પ્લાસ્ટિક સ્ટ્રેપિંગ રોલ્સનું ઉત્પાદન વધાર્યું, જે નિકાસ બજારમાં લોકપ્રિય થયું.
આ દાયકામાં, ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં પણ સુધારો થયો. નેશનલ હાઇવે 27નું વિસ્તરણ અને રાજકોટ એરપોર્ટની નિકટતાએ શાપર વેરાવળને લોજિસ્ટિક્સ હબ તરીકે મજબૂત કર્યું. જોકે, પાણીની અછત અને પર્યાવરણીય પ્રદૂષણ જેવા પડકારો પણ સામે આવ્યા, જેના ઉકેલ માટે SVIAએ સરકાર સાથે સહયોગ કર્યો.
2020નો દાયકો: કોવિડ-19 અને અને શાપર વેરાવળના ઉદ્યોગપતિઓનું શાનદાર કમબેક
2020ના દાયકાની શરૂઆત કોવિડ-19 મહામારી (2020-2022)થી થઈ, જેણે શાપર વેરાવળના ઉદ્યોગોને મોટો ફટકો આપ્યો. લોકડાઉન દરમિયાન ઉત્પાદન બંધ થયું, અને નિકાસ ઘટી. જોકે, સરકારની Production Linked Incentive (PLI) યોજના અને MSME માટેની રાહતોએ પુનઃપ્રાપ્તિમાં મદદ કરી. 2023 સુધીમાં, અહીંના એકમો ફરીથી સંપૂર્ણ ક્ષમતાએ કામ કરવા લાગ્યા.
આ સમયગાળામાં, SVIAએ પર્યાવરણીય ટકાઉપણું પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું. વૃક્ષારોપણ અને કચરા વ્યવસ્થાપન જેવી પહેલો શરૂ થઈ, જેથી શાપર વેરાવળ ગ્રીન ઇન્ડસ્ટ્રિયલ ઝોન તરીકે વિકસે. આ ઉપરાંત, ટેકનોલોજી અપગ્રેડેશન અને ડિજિટલાઇઝેશન પર પણ ભાર મૂકવામાં આવ્યો.અહીના ઉદ્યોગપતિઓએ કોવિડકાળમાં પોતાના વર્કરોને ઘરના સભ્યોની જેમ તમામ સુવિધાઓ અને મેડિકલ સુવિધાઓ પણ આપી તેમના રાજ્યમાં જવું ન પડે એવું જે કામ કરેલું એ ખરેખર શાપર-વેરાવળ અને લોધિકા જી.આઈ.ડી.સી.માં આ લેખકે ફિલ્ડ પર નજરે જોયેલું છે.ગુજરાતી ઉદ્યોગપતિઓની એક ખાસીયત એ છે કે તેમના કર્મચારીઓને ક્યારેય મશીન નહિ પણ માણસ તરીકેની કિંમત અને તેના સબંધના મૂલ્યને પણ જાણે છે!
આજની સ્થિતિ (5 એપ્રિલ, 2025 સુધી)
5 એપ્રિલ, 2025 સુધી, શાપર વેરાવળ ઔદ્યોગિક ઝોનમાં 2000થી વધુ ઔદ્યોગિક એકમો કાર્યરત છે, જેમાં નાના, મધ્યમ અને મોટા ઉદ્યોગોનો સમાવેશ થાય છે. આ ઝોન લગભગ 1 લાખથી વધુ લોકોને પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ રોજગાર પૂરો પાડે છે. મુખ્ય ઉદ્યોગોમાં ઓટોમોબાઇલ પાર્ટ્સ, મશીનરી, પ્લાસ્ટિક, ફૂડ પ્રોસેસિંગ, અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સનો સમાવેશ થાય છે.
આધુનિક સુવિધાઓ જેમ કે પોલીસ ચોકી, ફાયર સ્ટેશન, અને રોડ વ્યવસ્થા આ ઝોનને સુવ્યવસ્થિત બનાવે છે. જોકે, પાણીની અછત, વૈશ્વિક ટેરિફ નીતિઓ (જેમ કે અમેરિકાના નવા ટેરિફ), અને ટેકનોલોજી અપગ્રેડેશન જેવા પડકારો હજુ બાકી છે. SVIAના જણાવ્યા મુજબ, આ ઝોનમાં ઘણા એકમો નિકાસકાર છે અને આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં સ્થાન ધરાવે છે.હાલમાં ટ્રાફિક સમસ્યાઓ અહી વધી છે જેનું નિરાકરણ થવું જરૂરી છે.
શાપર વેરાવળ ઔદ્યોગિક ઝોન ગુજરાત, ભારતમાં એક મહત્વપૂર્ણ ઔદ્યોગિક કેન્દ્ર છે, પરંતુ તેની સ્થિરતા અને વિકાસને જોખમમાં મૂકતી અનેક સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડે છે. આ ઝોનની મુખ્ય સમસ્યાઓ નીચે મુજબ છે:
1. પર્યાવરણીય પ્રદૂષણ
ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિઓને કારણે હવા, પાણી અને જમીનમાં ગંભીર પ્રદૂષણ થાય છે. ફેક્ટરીઓમાંથી નીકળતા ધુમાડા અને કચરાના અયોગ્ય નિકાલથી પર્યાવરણને નુકસાન થાય છે. આનાથી કામદારો અને નજીકના ગામોના રહેવાસીઓના સ્વાસ્થ્યને જોખમ ઊભું થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, ગામોમાં કૂવાઓનું પાણી લાલ થવું અને પાકને નુકસાન થવાની ફરિયાદો સામે આવી છે.
2. આંતરમાળખાકીય ખામીઓ
અપૂરતું આંતરમાળખું ઝોનની કાર્યક્ષમતાને અવરોધે છે. ખરાબ રસ્તાઓ, અવિશ્વસનીય વીજ પુરવઠો અને પાણીના સંસાધનોની અછત ઔદ્યોગિક કામગીરીને અસર કરે છે. ઝોનના ઝડપી વિસ્તરણ સામે આવશ્યક સેવાઓનું અપગ્રેડેશન ન થવાથી આ સમસ્યા વધી રહી છે, જે રોકાણકારોને પણ નિરુત્સાહિત કરે છે.
3. શ્રમ સંબંધિત સમસ્યાઓ
શ્રમિકોની અછત, કૌશલ્યનો અભાવ અને મજૂરી તથા કામની સ્થિતિને લઈને વિવાદો ઝોનમાં જોવા મળે છે. અન્ય રાજ્યોમાંથી આવતા કામદારોથી શ્રમની અછત તો ઘટે છે, પરંતુ તેનાથી સામાજિક તણાવ અને રહેઠાણ તેમજ સ્વચ્છતાની સુવિધાઓની અછત જેવી સમસ્યાઓ ઊભી થાય છે.
4. સમુદાય પર અસર
ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિઓથી સ્થાનિક લોકો પર નકારાત્મક અસર પડે છે. પ્રદૂષણથી સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ ઊભી થાય છે, ગુજરાત પ્રદૂષણ નિયંત્રણ બોર્ડ (GPCB) જેવી સંસ્થાઓ દ્વારા ઝડપી કાર્યવાહી ન થવાની ફરિયાદો પણ સામે આવી છે. અહીનું ભૂગર્ભ જળનું પાણી પીવાલાયક નથી એવા કેટલાક ખાનગી રિપોર્ટ આવેલા છે પણ ગુજરાત પ્રદૂષણ નિયંત્રણ બોર્ડ (GPCB) એ અહીના ભૂગર્ભ જળના રિપોર્ટ તાત્કાલિક કાઢી સત્ય લોકોના આરોગ્ય માટે ઉજાગર કરવું જરૂરી છે.અહીના લોકોમાં ચામડીના રોગો વધુ પ્રમાણમાં છે આ માહિતી સ્થાનિક ડોક્ટર્સ દ્વારા મળી છે!
5. નિયમોનું પાલન
પર્યાવરણીય અને સલામતી ધોરણોનું પાલન કરવું એક મોટો પડકાર છે. જૂની ટેક્નોલોજી અને નિયમોના અમલમાં ઢીલાશને કારણે ઉદ્યોગોને દંડ ટાળવો અને કામગીરી ચાલુ રાખવી મુશ્કેલ બને છે.
ઉકેલ માટેના સૂચનો
આ સમસ્યાઓને ઉકેલવા માટે બહુપાંગી અભિગમ જરૂરી છે:
- પર્યાવરણીય નિયમોને મજબૂત કરવા અને તેનો કડક અમલ.
- આંતરમાળખામાં રોકાણ કરીને રસ્તા, વીજળી અને પાણીની સુવિધાઓ સુધારવી.
- શ્રમ કલ્યાણ કાર્યક્રમો વધારીને કૌશલ્યની ખામી દૂર કરવી અને કામની સ્થિતિ સુધારવી.
- સ્થાનિક લોકો સાથે સંવાદ કરીને સ્વાસ્થ્ય સબંધિત સમસ્યાઓના ક્યામી ઉકેલ મારે ઉપાયો કરવા.
- ટકાઉ ઔદ્યોગિક પ્રથાઓને પ્રોત્સાહન આપીને આર્થિક વિકાસ અને પર્યાવરણીય જવાબદારી વચ્ચે સંતુલન જાળવવું.
- અહીના ભૂગર્ભ જળના રિપોર્ટ તાત્કાલિક કાઢી સત્ય લોકોના આરોગ્ય માટે ઉજાગર કરવું જરૂરી છે.
નોંધ: આપનો બિઝનેસ ફ્રી લિસ્ટિંગ કરો
https://gujaratindustrialtimes.com/gidc-industrial-directory/
