આ ઉદ્યોગો જે હજી ગુજરાતમાં વિકસ્યા નથી!

(ગુજરાત ઇન્ડસ્ટ્રીયલ ટાઈમ્સ, સબ એડિટર મનીષ ઉપાધ્યાય દ્વારા)

આ ઉદ્યોગો જે હજી ગુજરાતમાં વિકસ્યા નથી!

ગુજરાત ભારતનું એક વિકાસશીલ અને વૈવિધ્યસભર રાજ્ય છે. આ રાજ્ય ઉદ્યોગની દ્રષ્ટિએ દેશના સૌથી આગળ ગણાતા રાજ્યોમાં સમાવેશ ગણાય છે. તેમ છતાં, ગુજરાતમાં કેટલાક એવા ક્ષેત્રો છે જ્યાં ઉદ્યોગોનો અભાવ દેખાય છે અથવા વિશિષ્ટ ઉદ્યોગો હજુ સુધી પ્રગતિશીલ નથી થયા. આ લેખમાં અમે ગુજરાતના ઉદ્યોગોના વિકાસ અને તે સંદર્ભે જોવા મળતા ખામીવાળા ક્ષેત્રોની ચર્ચા કરીશું.

ગુજરાતનો ઉદ્યોગ વિકાસનો ઇતિહાસ

ગુજરાત ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે એક લીડર માનવામાં આવે છે. ટેકસ્ટાઇલ, પેટ્રોકેમિકલ્સ, ડ્રગ્સ અને ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, ડાયમંડ પ્રોસેસિંગ અને ફૂડ પ્રોસેસિંગ જેવા ઉદ્યોગોમાં ગુજરાતે ભારત અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે આગવું સ્થાન મેળવ્યું છે. મુન્દ્રા બંદર અને કંડલા બંદર જેવા વ્યાપારી કેન્દ્રો અને અહમદાબાદ, વડોદરા, સુરત, અને રાજકોટ જેવા ઉદ્યોગ કેન્દ્રો ગુજરાતના અર્થતંત્રને મજબૂત બનાવે છે.

ગુજરાતમાં ઉદ્યોગની ઉપલબ્ધિ અને ખામી

ગુજરાતમાં ઉદ્યોગો મોટા પ્રમાણમાં વિસ્તર્યા છે, પરંતુ તેમ છતાં, કેટલીક જગ્યાઓ પર ઉદ્યોગોની વાણી નથી. તે મુખ્યત્વે પાંચ પરિબળો પર આધાર રાખે છે:

1. ભૌગોલિક પરિસ્થિતિ

ગુજરાતના કેટલાક પ્રદેશો જેવા કે કચ્છ, સાબરકાંઠા, અને દાહોદમાં ભૂમિની પ્રકૃતિ અનુકૂળ ન હોવાથી ઉદ્યોગો ફફાટી શકતા નથી. રણકાંઠા અને અરેવીલ પ્રદેશો ભૌગોલિક રીતે શુષ્ક હોવાથી મોટા ઉદ્યોગો માટે જરૂરી પાણી અને વીજળી જેવી ಮೂಲભૂત સુવિધાઓમાં તંગી છે.

2. મુલભૂત સુવિધાઓનો અભાવ

ગુજરાતના ગ્રામીણ અને પછાત વિસ્તારોમાં રસ્તાઓ, વીજળી અને પાણીની યોગ્ય વ્યવસ્થા ન હોવાને કારણે ઉદ્યોગો વિકાસ પામી શકતા નથી. દાહોદ, પંચમહાલ અને નર્મદા જેવા જિલ્લાના નાના ગામડાઓમાં આ સમસ્યા વધુ ઘેર છે.

3. મજૂરશક્તિની ક્ષમતા અને ઉપલબ્ધતા

ગુજરાતના કેટલાક આદિવાસી વિસ્તારોથી મજૂરશક્તિ શહેરોમાં સ્થળાંતર કરે છે. દાહોદ અને નર્મદા જેવા વિસ્તારોમાં લોકોના શિક્ષણ અને કુશળતા ના અભાવને કારણે નાનાં અથવા મધ્યમ કદના ઉદ્યોગો પણ અહી સ્થપાય નથી.

4. ટેક્નોલોજી અને રોકાણનો અભાવ

ડાંગ અને તપી જિલ્લાઓના પછાત વિસ્તારોમાં આધુનિક ટેક્નોલોજી અને સ્ટાર્ટઅપ માટે જરૂરી મૂડીનું અભાવ છે. આ વિસ્તારના ઉદ્યોગો પાચક જરુરીયાતો માટે ઝઝૂમી રહ્યા છે, જેના કારણે મોટી કંપનીઓ અથવા નવી પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ ત્યાં થઈ શકતો નથી.

5. અનુકૂળ સરકારની નીતિઓની અછત

કચ્છના રણ વિસ્તારમાં અદ્યતન ઉદ્યોગોની સ્થાપનાના પ્રયાસો છતાં, સરકારી નીતિઓ હજી પૂરક નથી. આ વિસ્તારના નિમ્ન ઘનત્વને કારણે ઉદ્યોગ માટે યોગ્ય શ્રમશક્તિ ઉપલબ્ધ કરાવવી મુશ્કેલ છે.

વિશિષ્ટ ઉદ્યોગો જેનો ગુજરાતમાં અભાવ છે

ગુજરાતમાં હજૂ સુધી એરોસ્પેસ, હાઇ-ટેક ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને કેટલીક હરીફાઇયુક્ત ટેકનોલોજી આધારિત ઉદ્યોગોનું મજબૂત મંચ બનાવવામાં આવ્યું નથી.

1. IT ઉદ્યોગ: અમદાવાદ અને વડોદરા જેવા મેટ્રોપોલિટન વિસ્તારો સિવાય ગુજરાતના અન્ય ભાગોમાં IT અને સોફ્ટવેર ઉદ્યોગ વધુ વિકસિત નથી.

2. હાઈ-ટેક મેન્યુફેક્ચરિંગ: ટાઇટેનિયમ અને એરોનોટિક્સ જેવા હાઇ-ટેક ઉત્પાદનોના ઉત્પાદન માટે વધુ ટેકનોલોજી અને કુશળ માનવશક્તિની જરૂર છે, જે ગુજરાતમાં હજુ સુધી ઉપલબ્ધ નથી.

3. એગ્રીકલ્ચરલ પ્રોસેસિંગ: ગુજરાતમાં કૃષિ એક મોખરાનું ક્ષેત્ર છે, પરંતુ કૃષિ પ્રોસેસિંગ ઉદ્યોગનું સુખદ વિકાસ મુખ્યતઃ અમુક વિસ્તારોમાં જ કેન્દ્રિત છે.

ઉકેલો અને સુધારા માટેના પ્રયાસો શું હોય શકે?

ગુજરાતના ઉદ્યોગોની ખામીને દૂર કરવા માટે નીચેના પગલા લેવાઈ શકે છે:

1. મૂળભૂત સુવિધાઓનો વિકાસ

ઉદ્યોગો માટે પાણી, વીજળી, માર્ગ અને સંચાર તંત્રમાં સુધારા લાવવાનો મુખ્ય પ્રયાસ કરવો જોઈએ. ખાસ કરીને ગ્રામીણ અને પછાત વિસ્તારોમાં પ્રાથમિક ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવી દેવું મહત્વપૂર્ણ છે.

2. ટેક્નોલોજીકલ વિકાસ અને શિક્ષણ

ગુજરાતમાં ટેક્નોલોજી અને નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપવું જોઈએ. ખાસ કરીને પછાત વિસ્તારોમાં ટેક્નિકલ શિક્ષણની ઉપલબ્ધિ વધારવી અને યુવાનોને કુશળ બનાવવા પર ભાર મૂકવો જોઈએ.

3. વિશેષ અર્થસહાય અને રોકાણ પ્રોત્સાહન

સરકારને એવા વિસ્તારોમાં ઉદ્યોગ સ્થાપન માટે વિશેષ સબસિડી અને પ્રોત્સાહન આપવાની જરૂર છે, જ્યાં ઉદ્યોગોની તંગી છે.

4. ઇકો-ફ્રેન્ડલી ઉદ્યોગોની સ્થાપના

કચ્છ અને ડાંગ જેવા પર્યાવરણ સંવેદનશીલ વિસ્તારોમાં ઇકો-ફ્રેન્ડલી ઉદ્યોગો સ્થાપિત કરવાથી વિકેન્દ્રીકરણ વધશે અને પર્યાવરણને નુકસાન ન પહોંચે.

નિષ્કર્ષ

ગુજરાત ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે ભારતીય અર્થતંત્ર માટે એક મજબૂત પાયાનું રાજ્ય છે, પરંતુ તે તેમનાં તમામ વિસ્તારોમાં સમાન વિકાસ પામ્યું નથી. આ માટે જરૂરી છે કે રાજ્યના પછાત વિસ્તારોમાં મકાનગત વિકાસ કરવામાં આવે અને નીતિગત સુધારા થકી ઉદ્યોગો માટે પ્રોત્સાહક વાતાવરણ બનાવવામાં આવે. ગૌરવપૂર્ણ રાજ્ય બનવાના પ્રયાસમાં ગુજરાત આ પડકારોને અનુલક્ષીને આગળ વધે એ સમયની માંગ છે.